Noc Muzeów 2025 - Nocna wyprawa w głąb wyobraźni. Warsztaty: Malujemy panoramy: Racławicką i Gliwicką

 

Co będzie inspiracją dla naszej Panoramy Gliwickiej? Zaczniemy od Panoramy Racławickiej. Jej przygotowaniem, obok lwowskiego malarza, Jana Styki, kierował Wojciech Kossak. Jak czytamy na stronie Muzeum Narodowego we Wrocławiu: „Pomysłodawcą <Panoramy Racławickiej>, olbrzymiego obrazu o wymiarach 15 × 114 m, był znany lwowski malarz Jan Styka (1858–1925), który zaprosił do współpracy znakomitego batalistę Wojciecha Kossaka (1856–1942). Pomagali im Ludwik Boller, Tadeusz Popiel, Zygmunt Rozwadowski, Teodor Axentowicz, Włodzimierz Tetmajer, Wincenty Wodzinowski i Michał Sozański. Autorom pomysłu zależało głównie na upamiętnieniu tradycji narodowych w 100. rocznicę insurekcji kościuszkowskiej – bitwy stoczonej 4 kwietnia 1794 r. pod Racławicami przez wojska powstańcze (z udziałem słynnych kosynierów) pod wodzą generała Tadeusza Kościuszki (1746–1817) z wojskami rosyjskimi dowodzonymi przez generała Aleksandra Tormasowa. <Krzepiąca serca> bitwa racławicka miała dla będącego wówczas w niewoli narodu niezwykłe znaczenie. Dlatego organizowana w roku 1894 we Lwowie Powszechna Wystawa Krajowa była dobrą okazją do realizacji projektu Styki. Specjalnie tkane płótno zakupiono w Brukseli, żelazną konstrukcję rotundy projektu Ludwika Ramułta – w Wiedniu. Budynek rotundy, usytuowanej w parku Stryjskim we Lwowie, gotowy był w lipcu 1893. Olbrzymie panoramowe dzieło powstało w ciągu zaledwie 9 miesięcy, między sierpniem 1893 a majem 1894. Uroczyste otwarcie <Panoramy Racławickiej> nastąpiło 5 czerwca 1894. Od początku cieszyła się niesłabnącym zainteresowaniem widzów i od razu stała się głównym magnesem przyciągającym do Lwowa rzesze turystów. Wojenne i późniejsze losy <Panoramy Racławickiej> okazały się burzliwe. Obraz przeżył bombardowanie, wieloletnią egzystencję z trutką na szczury w naprędce skleconej drewnianej skrzyni, a po wojnie wraz z częścią zbiorów Ossolineum trafił do Wrocławia. Tu stał się obiektem starć i kartą przetargową polityków najwyższego szczebla i przez wiele lat nie był udostępniany publiczności, przeprowadzono jedynie kilka konserwacji płótna w szkolnych salach gimnastycznych. Kolejne społeczne komitety czyniły starania o właściwą konserwację i ekspozycję płótna, jednak niewygodna dla władz PRL-u tematyka obrazu powodowała wstrzymywanie działań. Oczekiwania wielu Polaków spełniły się dopiero po wstrząsie sierpnia 1980, kiedy to pomysł wybudowania we Wrocławiu rotundy ekspozycyjnej uzyskał nareszcie przysłowiowe zielone światło. Dzieło Styki i Kossaka stało się wtedy świadectwem solidarności Polaków, którzy wielkodusznie zorganizowali zebranie funduszy na stworzenie odpowiedniego miejsca ekspozycji. Uroczyście otwarta 14 czerwca 1985 roku <Panorama Racławicka> – arcyciekawa rotunda przy ul. Jana Ewangelisty Purkyniego fantastycznie eksponująca obraz przedstawiający zwycięską bitwę pod Racławicami – natychmiast po otwarciu stała się główną atrakcją miasta i pozostaje nią nieprzerwanie do dziś. Wśród licznych gości zwiedzających Panoramę znaleźli się m.in.: papież Jan Paweł II, królowa Holandii Beatrix i Czesław Miłosz" - https://mnwr.pl/oddzialy/panorama-raclawicka/historia/.

 

W stworzeniu panoramy Gliwic pomoże nam z kolei monumentalny obraz z początku XX wieku, autorstwa niemieckiej malarki, Grete Waldau, który można zobaczyć na wystawie stałej w naszym Oddziale - Zamku Piastowskim. Grete Waldau, jak pisze w opracowaniu Anna Kwiecień, emerytowana kierownik Działu Sztuki i Rzemiosła Artystycznego, urodziła się w 1868 r. we Wrocławiu, studiowała w Berlinie. Brała udział w licznych międzynarodowych wystawach, uzyskując złote i srebrne medale (m.in. w Paryżu, Malmö, St. Louis). Znana była jako malarka architektury w Berlinie oraz autorka malarstwa ściennego we wnętrzach budynków publicznych. Tworzyła pejzaże miejskie i przemysłowe w Berlinie, a także w Oldenburgu, Wrocławiu i Gliwicach. Obraz, o którym mowa, przedstawia widok miasta od strony południowo-zachodniej, z widocznym na pierwszym planie kościołem pw. św. Piotra i Pawła. W tle, z lewej strony widoczne są wieże ratusza i kościoła pw. Wszystkich Świętych, na prawo od kościoła widoczne są m.in. wieża kościoła pw. św. Barbary oraz obecny budynek Politechniki Śląskiej (Wydział Chemiczny, tzw. "czerwona chemia") – dawniej Królewska Szkoła Budowy Maszyn i Hutnictwa. Panorama Gliwic, ze względu na zauważalne,częściowe zniekształcenie realnych stosunków przestrzennych, wydaje się być namalowana w studio, być może z fotografii lub niezbyt dokładnego szkicu w plenerze, niemniej jest realistyczna w ujęciu pojedynczych obiektów architektonicznych i przemysłowych, a jednocześnie bardzo malarska. Centralnie zakomponowana katedra neogotycka, niebo koloru fioletowo-szarego z jaśniejszymi obłokami i smugami dymu, zajmujące ponad połowę wysokości kompozycji, wprowadzają neoromantyczny nastrój. Więcej o artystce można przeczytać w leksykonie artystów: Thieme Ulrich, Becker Felix, "Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart", Leipzig 1907−1950, Band XXXV, s. 69. (Tekst Anny Kwiecień opublikowany został w notce na facebookowej podstronie @Skarby Muzeum w Gliwicach).